फेब्रुवारीच्या पहिल्या पंधरवड्यात पेरणी पूर्ण करा; योग्य खत व्यवस्थापन आणि फुले येण्याच्या अवस्थेत पाण्याचा ताण पडू देऊ नका.
तिळाचे महत्त्व आणि लागवडीची उपयुक्तता
तीळ हे कमी दिवसांत येणारे आणि महत्त्वाचे तेलबिया पीक आहे. याच्या बियांमध्ये ४५ ते ५० टक्क्यांपर्यंत तेलाचे प्रमाण असते. खाद्यतेल, औषधी तेल, सुगंधी तेल, साबण आणि पारंपरिक तिळगुळ व चटणीसाठी याचा उपयोग केला जातो. तीळ कमी दिवसात तयार होत असल्याने याची लागवड सलग पीक, आंतरपीक किंवा मिश्रपीक म्हणूनही यशस्वीरीत्या करता येते.
हवामान आणि जमिनीची आवश्यकता
तिळाच्या चांगल्या उगवणीसाठी किमान १५ अंश सेल्सिअस तापमान आवश्यक असते. पीक वाढीसाठी २१ ते २६ अंश सेल्सिअस आणि चांगली फळधारणा होण्यासाठी २६ ते ३२ अंश सेल्सिअस तापमान पोषक असते. लागवडीसाठी चांगला निचरा होणाऱ्या आणि पाणी साचून न ठेवणाऱ्या सर्व प्रकारच्या जमिनीत तिळाचे पीक घेता येते. तिळाचे बियाणे बारीक असल्यामुळे जमीन चांगली भुसभुशीत असणे महत्त्वाचे आहे. त्यासाठी पेरणीपूर्वी एक ते दोन वेळा कुळवाच्या पाळ्या देऊन शेवटी फळी फिरवून जमीन सपाट करावी. तसेच, पेरणीपूर्वी जमिनीत चांगले कुजलेले शेणखत (प्रति हेक्टरी ५ टन) मिसळावे.
पेरणीची योग्य वेळ, पद्धत आणि बीजप्रक्रिया
उन्हाळी तिळाची पेरणी जास्तीत जास्त फेब्रुवारी महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात पूर्ण करावी. पेरणीला उशीर झाल्यास पीक कापणीच्या वेळेला मान्सूनपूर्व पावसात सापडण्याची भीती असते. प्रति हेक्टरी ४ किलो बियाणे पुरेसे असते. बियाणे दाट पडू नये म्हणून पेरणी करताना बियाण्यामध्ये समप्रमाणात बारीक वाळू, चाळलेले शेणखत किंवा माती मिसळून घ्यावी. सलग लागवडीसाठी तिफणीने ३० सें.मी. अंतरावर पेरणी करावी आणि बियाणे १ इंचपेक्षा जास्त खोल पडणार नाही याची काळजी घ्यावी. पेरणीपूर्वी बियाण्यास ३ ग्रॅम कार्बेन्डाझिम आणि ४ ग्रॅम ट्रायकोडर्मा प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात बीजप्रक्रिया केल्यास जमिनीतून होणाऱ्या रोगांना आळा बसतो.
सुधारित जाती आणि खत व्यवस्थापन
उन्हाळी हंगामासाठी डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाने एकेटी-१०१ आणि एनटी-११-९१ (किंवा एनटी-११-११) या जातींची शिफारस केली आहे. या जाती ९० ते ९५ दिवसांत पक्व होतात आणि पांढऱ्या दाण्यांमुळे त्यांचे उत्पादन प्रति हेक्टरी ८ क्विंटलपर्यंत मिळते. खत व्यवस्थापनात, माती परीक्षणानुसार खतांची मात्रा द्यावी. सर्वसाधारणपणे, प्रति हेक्टरी ५० किलो नत्र (N) द्यावे. पेरणी करताना १२.५ किलो नत्र आणि २५ किलो स्फुरद (P) द्यावे, तर उर्वरित १२.५ किलो नत्र पेरणीनंतर २१ ते ३० दिवसांनी द्यावे. आवश्यक असल्यास झिंक आणि सल्फर प्रत्येकी २० किलो प्रति हेक्टरी द्यावे.
पाणी आणि आंतरमशागत व्यवस्थापन
तिळाचे पीक पाण्याचा ताण सहन करणारे असले तरी उन्हाळी हंगामात १२ ते १५ दिवसांच्या अंतराने ओलित करणे आवश्यक आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, पिकास फुले येण्याच्या आणि बोंडे धरण्याच्या (फळधारणा) अवस्थेत पाण्याचा ताण पडू देऊ नये. या काळात पाणी देणे अत्यंत आवश्यक आहे. आंतरमशागतीसाठी, पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी पहिली आणि ८ दिवसांनी दुसरी विरळणी करून दोन रोपांमध्ये १० ते १५ सें.मी. अंतर ठेवावे. यामुळे हेक्टरी सुमारे २.२५ ते २.५० लाख रोपांची संख्या राखली जाते. पीक एक महिन्याचे होईपर्यंत शेतात तण होणार नाही, याची विशेष काळजी घेऊन आवश्यकतेनुसार २ ते ३ कोळपण्या करून निंदण करावे.
